Samenvatting
Uit de Gezondheidsmonitor Jeugd 2023 blijkt dat de mentale en fysieke gezondheid van jongeren verder achteruitgaat en dat ongezond gedrag, zoals roken en vapen toeneemt. Het middelengebruik onder Zeeuwse jongeren blijft hoog en ligt nog steeds boven het landelijk gemiddelde. Daarnaast zien we ook een sterke afname van sociale inclusie en acceptatie van de LHBTQ+ gemeenschap. Eén op de vier jongeren zit niet goed in hun vel, die groep wordt steeds groter. De gezondheid van jongeren is sinds de coronaperiode niet hersteld, maar juist verder gedaald.
Minder vaak positief over eigen gezondheid
We zien al langer dat de ervaren gezondheid van jongeren afneemt, in 2023 geven nog minder Zeeuwse tweede- en vierdeklassers aan hun gezondheid als goed te ervaren (2019: 85%, 2021: 81%, 2023: 79%). Deze afname wordt ook landelijk gezien en zien we ook bij volwassenen en ouderen terug.
Mentale gezondheid niet hersteld
Slechts driekwart van de Zeeuwse jongeren (75%) voelt zich meestal gelukkig, in 2019 was dit nog ruim acht op de 10 jongeren (83%).
Ten opzichte van 2021 ervaren Zeeuwse jongeren meer stress. Bijna de helft van de Zeeuwse jongeren voelt zich vaak gestrest (48%). Vooral door school of huiswerk, alles wat hij of zij moet doen of wat anderen van hem of haar vinden. Ook ervaart een derde van de Zeeuwse jongeren regelmatig prestatiedruk vanuit zichzelf of anderen (35%).
Daarnaast is het aandeel jongeren dat in de laatste 3 maanden op school werd gepest gestegen van 9% in 2019 naar 15% in 2023, ook online pesten is gestegen ten opzichte van 2019. Pesten kan grote negatieve gevolgen hebben op de ontwikkeling van jongeren en leiden tot sociale en emotionele problemen.
Er is ook positief nieuws: bijna alle jongeren kunnen bij iemand terecht als zij ergens mee zitten (96%). Jongeren die bij iemand hun verhaal kwijt kunnen zijn weerbaarder en kunnen beter omgaan met tegenslagen en stress.
De vorige meting vond midden in de coronaperiode plaats, toen veel maatregelen golden die invloed hadden op het welbevinden van jongeren. Het is zorgwekkend dat de gezondheid sindsdien niet is hersteld of verbeterd.
Toename ongezond gedrag
Alarmerend is de toename van het aandeel jongeren dat vapet (e-sigaret rookt): dit aantal is de laatste vier jaar meer dan vervijfvoudigd. In 2019 vapete 2% van de jongeren wekelijks, in 2023 is dat 11%. Ook roken meer jongeren wekelijks sigaretten (van 6% in 2019 naar 9% in 2023). Het middelengebruik van Zeeuwse jongeren ligt al jaren boven het landelijk gemiddelde.
Minder acceptatie homoseksuele en transgender jongeren
Een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling is de verminderde acceptatie van de LHBTQ+ gemeenschap. We zien sinds 2021 een sterke afname in de acceptatie van transpersonen. Slechts een kwart van de jongeren vindt transpersonen (meiden die zich een jongen voelen, of jongens die zich een meisje voelen) normaal (25%), een sterke afname sinds 2021 (46%). Het aantal jongeren dat transpersonen verkeerd vindt (25%), is bijna verdubbeld sinds 2021 (13%).
Ook de homoacceptatie is afgenomen. Een homoseksuele jongere (homo of lesbienne) kan minder vaak eerlijk uitkomen voor zijn of haar geaardheid op school. Na een lichte toename (13% in 2019 naar 17% in 2021), zien we in 2023 een duidelijke afname (9%).
Dit zijn verontrustende ontwikkelingen in de sociale omgeving, het is belangrijk te kunnen zijn wie je bent. Dit thema wordt niet landelijk uitgevraagd, in regio’s waar ook aandacht wordt besteed aan de acceptatie van seksuele diversiteit zien we gelijkaardige ontwikkelingen.
Verdieping
Ter verdieping en om resultaten van het vragenlijstonderzoek beter te begrijpen, wordt landelijk aanvullend onderzoek uitgevoerd in groepsgesprekken en individuele interviews met jongeren. Jongeren uit alles regio’s, ook Zeeland, worden hierbij goed vertegenwoordigd. De resultaten van dit aanvullende onderzoek worden in het najaar van 2024 gepubliceerd.
Advies
Mentale Gezondheid
Een goede mentale gezondheid is een belangrijke voorwaarde om gezond te leven en gezond op te groeien. Het tijdig en gepast inzetten van preventieve interventies in de juiste groepen en omgevingen is essentieel. De landelijke aanpak “Mentale gezondheid: van ons allemaal” richt zich in de periode 2023-2025 op het versterken van de mentale gezondheid in Nederland. ‘Welbevinden op School’ via de Gezonde School is onderdeel van deze aanpak.
Leerlingen zijn pas in staat om te leren en zichzelf te ontwikkelen als ze zich veilig voelen en zichzelf kunnen zijn op school. Zorgen voor een positief en sociaal veilig schoolklimaat is een eerste belangrijke stap in het bevorderen van het welbevinden van leerlingen. Zorgen voor welbevinden op school vereist een brede school benadering: het welbevinden van iedereen op school wordt bevorderd door een combinatie van educatie, aandacht voor de omgeving, signalering en beleid. De basis hiervan is een positief pedagogisch klimaat: de school is een veilige plek met duidelijke regels, goede interactie tussen leerkrachten en kinderen en een positieve omgang tussen kinderen onderling. Het betrekken van leerkrachten, ouders en leerlingen is een voorwaarde voor succes als het gaat om het vormgeven én uitvoeren van beleid.
Naast school is ook de verdere leefomgeving van de jeugd van belang, denk aan buurt, sport, vrije tijd, werk en (online) media. Een waardevolle aanpak hiervoor is JOGG, JOGG ondersteunt, adviseert en biedt inspiratie, kennis en samenwerking. Met de JOGG aanpak zet een gemeente in op voeding, bewegen én ontspanning. Ontspanning bevordert een betere slaap, concentratie en leervermogen. Daarnaast stimuleert ontspanning creativiteit en helpt het jongeren een gezonde balans te vinden in hun leven vol sociale interacties. Zo draagt ontspanning bij aan de gezondheid van de jeugd.
Middelengebruik
Ouders spelen een wezenlijke rol in relatie tot het middelengebruik van hun kind. Verschillende onderzoeken laten zien dat het belangrijk is dat ouders met hun kind praten over middelengebruik. Ook is het van belang dat ouders duidelijke regels stellen. Het is essentieel dat we het gesprek blijven aangaan, met ouders én met de jongeren zelf. Zien drinken, doet drinken. Dus ook het geven van het goede voorbeeld is van groot belang.
Relaties & Seksualiteit
Jongeren brengen een groot deel van hun tijd door op school. Hiermee heeft het onderwijs een belangrijke plaats in de leefomgeving van de jeugdige. Ook voor het thema Relaties & Seksualiteit is de school een belangrijke plek. Door op tijd te starten en structureel aandacht te geven aan het thema (zowel in de onderbouw als de bovenbouw) zijn leerlingen voorbereid op seksuele contacten, weten ze beter wat hun eigen wensen en grenzen zijn en leren ze respectvol met elkaar omgaan. Seksuele vorming draagt bij aan een positieve en gezonde seksuele ontwikkeling van de leerlingen: preventie van ongewenste zwangerschappen, seksuele grensoverschrijding, soa’s en homonegatief gedrag. Dit leidt tot meer zelfbewuste, seksueel gezonde jongeren, en uiteindelijk ook minder schooluitval en een beter toekomstperspectief. Hier is het eveneens van belang niet alleen aandacht te hebben voor educatie, maar ook voor omgeving, signaleren en beleid. De Gezonde School-aanpak biedt hierbij houvast.
Gezondheidsmonitor Jeugd 2023
In het najaar van 2023 hebben alle GGD’en, waaronder GGD Zeeland, in samenwerking met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), onderzoek gedaan onder scholieren in de klassen 2 en 4 van het regulier voortgezet onderwijs in heel Nederland.
In totaal vulden ruim 188.000 leerlingen van 885 scholen van het regulier voortgezet onderwijs een vragenlijst in over gezondheid, leefstijl en welzijn. In Zeeland deden weer alle reguliere scholen voor voortgezet onderwijs mee: ruim 6.000 Zeeuwse leerlingen hebben de vragenlijst ingevuld.
Ook deden in Zeeland voor de eerste keer enkele scholen voor voortgezet speciaal- en/of praktijkonderwijs (VSO/PRO) mee. De resultaten hiervan kunt u binnenkort terugvinden in het Zeeuws Tabellenboek VSO/PRO.
De GGD’en voeren de Gezondheidsmonitor Jeugd 2023-2024 uit in het kader van de wet Publieke Gezondheid. Het doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de gezondheid van jongeren in Zeeland en in Nederland. Met de resultaten kunnen scholen bepalen welke onderwerpen voor hen belangrijk zijn om te behandelen en kunnen gemeenten hun gezondheidsbeleid ontwikkelen.
De Gezondheidsmonitor Jeugd wordt elke vier jaar afgenomen, in 2019 vond een eerdere meting plaats. In 2021 was er een extra meting in het kader van corona. Door de resultaten van verschillende jaren naast elkaar te leggen, zijn ontwikkelingen over tijd te zien. Meer resultaten van de Gezondheidsmonitor Jeugd staan beschreven op VZinfo en RIVM StatLine en informatie over de Gezondheidsmonitors staan op www.monitorgezondheid.nl. Lokale en regionale beleidsmakers en het ministerie van VWS kunnen de resultaten van de monitor gebruiken om beleid te maken en onderbouwen.
ggdzeeland.nl