Mensen hebben bijvoorbeeld eerder een slechtere ervaren gezondheid als ze leven met schulden, laaggeletterd zijn of wonen in een slecht onderhouden woning. Gezondheid wordt bepaald door de omstandigheden waarin mensen geboren worden, opgroeien, wonen en werken (in combinatie met persoonlijke kenmerken) [1]. Vaak is het niet eenvoudig voor mensen om zelf deze omstandigheden te veranderen. Gemeenten kunnen hier voor een deel wel invloed op uitoefenen. Het streven is om gelijke kansen te creëren voor alle inwoners. Daarvoor is het belangrijk om als gemeente in te zetten op deze onderliggende factoren en niet alleen te focussen op (individuele) leefstijlinterventies. Het vraagt bij de gemeente om een brede aanpak. De gezondheid van de inwoners kan positief worden beïnvloed door te werken aan zaken zoals huisvesting, onderwijs, werk/inkomen en ruimtelijke ordening.
Relatie leefomstandigheden en gezondheid. Bron: Pharos, Samenhang armoede, schulden en gezondheid
Onderliggende factoren
Armoede
De situatie waarin mensen onvoldoende beschikken over materiële, culturele en/of sociale middelen, waardoor men wordt uitgesloten van een door de samenleving beschouwde minimale levensstandaard (Movisie). Onvoldoende materiële middelen hebben bijvoorbeeld betrekking tot het gebrek aan geld of inkomen. Onvoldoende culturele/sociale middelen betreffen onder andere een beperkt sociaal netwerk of toegang tot publieke voorzieningen.
Meer weten over het effect op de gezondheid? Armoede, Schulden en Gezondheid
Bestaanszekerheid
Een bestaan om mee te kunnen doen in de samenleving. Dit betekent voldoende en voorspelbaar inkomen, buffer voor onverwachte uitgaven, een woning en toegang tot onderwijs en zorg (Divosa). Bestaanszekerheid is het tegengestelde van Armoede (zie de beschrijving hierboven).
Meer weten over de relatie met gezondheid? Gezichten van een onzeker bestaan
Gezondheidsvaardigheden
De vaardigheden om informatie over gezondheid, zorg en ziekte te vinden, te verkrijgen, te begrijpen, te beoordelen en toe te passen. Hierbij gaat het niet alleen om lezen en schrijven maar ook om communiceren, overzicht hebben over taken, doorzettingsvermogen, discipline, problemen oplossen en kunnen plannen. Denk bijvoorbeeld ook aan gespreksvaardigheden, digitale vaardigheden of rekenvaardigheden (Pharos en Zorg voor Beter). Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden hebben moeite met het verkrijgen, begrijpen en gebruiken van informatie over gezondheid. Deze groep is dan ook minder goed in staat om een eigen regie te voeren over hun gezondheid.
Meer weten? Taal en Gezondheid
Leefomgeving
De omgeving waarin mensen wonen, werken en recreëren. Een gezonde leefomgeving bevordert de gezondheid en beschermt tegen negatieve invloeden. Het is een omgeving die mensen als prettig ervaren en maakt gezonde keuzes de gemakkelijke en logische keuze. Belangrijke elementen voor een gezonde leefomgeving zijn uitnodigen tot bewegen (wandelen, fietsen, spelen, sporten), elkaar ontmoeten, ontspannen, een goede milieukwaliteit (lucht, geluid), klimaatbestendigheid en een goede toegang tot voorzieningen (GGD GHOR NL). Ongezonde leefomgeving wordt getypeerd door luchtverontreiniging, slecht geïsoleerde/geventileerde gebouwen, weinig groenvoorziening, niet uitnodigend en beperkte publieke voorzieningen en weinig gezond voedselaanbod.
Meer weten? Leefomgeving Gezondheidsverschillen
Ongelijk investeren voor meer gelijke kansen
Onderliggende factoren zoals bestaansonzekerheid, armoede en schulden kunnen stress veroorzaken. Dit kan een negatief effect hebben op de gezondheid en creëert bij de meest kwetsbare mensen een gezondheidsachterstand. Om gelijke kansen te creëren voor alle inwoners op een goed ervaren gezondheid en een hogere levensverwachting, moet er ongelijk worden geïnvesteerd [2]. Kwetsbare inwoners hebben maatwerk nodig. Een organisatie zoals Schuldhulpmaatje kan bijvoorbeeld inwoners met schulden individuele begeleiding bieden bij hen thuis, in plaats van een maandelijks openbaar loket van een budgetcoach voor alle inwoners van de gemeente.
Streven naar gelijke gezondheidskansen door maatwerk. Bron: Pharos
Chronische stress en gezondheid
Ongunstige leefomstandigheden zoals bestaansonzekerheid, langdurig leven in armoede of met problematische schulden, kunnen leiden tot chronische stress. Deze aanhoudende stress zorgt voor gezondheidsklachten. Dit betreft zowel lichamelijke als mentale klachten.
Het denk- en doenvermogen wordt door aanhoudende stress negatief beïnvloedt. Het vermogen om lange termijnbeslissingen te nemen neemt af. De focus ligt op korte termijn beslissingen om acute problemen op te lossen. Doelstellingen, overwegingen of plannen voor de toekomst worden verdrongen, verwaarloosd of onderschat. Het is moelijker om vast te houden aan eigen plannen en verleidingen te weerstaan. Het leidt dikwijls tot onverstandige beslissingen en verdere financiële problemen. Keuzes rondom de leefstijl resulteren bijvoorbeeld vaker in ongezond gedrag zoals roken, alcoholgebruik en het eten van fastfood. Impulsaankopen zijn daarnaast een voorbeeld van een verminderd vermogen om de juiste financiële keuzes te maken.
Chronische stress heeft een dubbel negatief effect op gezondheid: enerzijds via directe fysieke schade in het lichaam en anderzijds via beperkingen in het denk- en doenvermogen. Problemen worden minder goed aangepakt en zorgen voor nieuwe problemen. Hierdoor kan de stress weer verder toenemen of tot nieuwe stressoren leiden. Mensen komen zo in een vicieuze cirkel of zelfs in een negatieve spiraal terecht. Chronische stress is dan ook een belangrijke factor voor het in stand houden van gezondheidsachterstanden.
Meer weten over stress en effect op gezondheid? Lees: Leven met ongezonde stress (Pharos).
Doenvermogen
Het vermogen om in actie te komen en vol te houden. Naast dat iemand begrijpt wat hij of zij zou moeten doen, men deze kennis ook daadwerkelijk kan omzetten in gedrag. Bijvoorbeeld meer te gaan bewegen voor een gezonder gewicht. Het betekent ook kunnen omgaan met verleidingen en tegenslagen. Doenvermogen komt onder druk te staan bij het ervaren van veel stress (Movisie).
Geraadpleegde bronnen, kijk voor meer informatie naar:
ggdzeeland.nl